Frá sjónarhóli viðskiptavina er alger lágmarkskrafa að lækkun á eldsneytisverði hjá olíufélögunum samsvari að fullu lækkun hinna opinberu gjalda. Jafnframt er brýnt að lækkunin raungerist yfir lengra tímabil. Neytendur og aðrir viðskiptavinir olíufélaganna eru hvattir til að vera á varðbergi og fylgjast með því að lækkunin skili sér til þeirra. Það geta þeir m.a. gert með því að beina viðskiptum til þeirra félaga sem skila lækkuninni að fullu í verðlag eldsneytis. Þetta kemur fram á vef Samkeppniseftirlitsins.
Á vef Samkeppniseftirlitsins er umfjöllun um breytingar á eldsneytisgjöldum. Þar segir orðrétt:
Þann 18. desember sl. samþykkti Alþingi lög um kílómetragjald á ökutæki þar sem innleitt er nýtt tekjuöflunarkerfi vegna ökutækja og eldsneytis. Samhliða eru eldsneytisgjöld og vörugjöld á bensíni felld niður ásamt með olíugjaldi, en kolefnisgjald hækkað. Gert er ráð fyrir að verð olíufélaganna á eldsneyti geti lækkað til muna eða sem nemi um 30-35%. Taka breytingarnar gildi frá og með 1. janúar 2026.
Mikilvægt að fylgja breytingunum eftir
Með umsögnum um frumvarp sem varð að lögum um kílómetragjald hefur Samkeppniseftirlitið vakið athygli á fákeppnisaðstæðum á eldsneytismarkaði og vísbendingum um að samkeppni í sölu á eldsneyti sé takmörkuð. Við þær aðstæður sé „óráðlegt af stiórnvöldum að ganga út frá því að lækkun eldsneytisgjalda skili sér að öllu leyti í lægra eldsneytisverði til neytenda“.
Í nefndaráliti meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar er lögð áhersla á mikilvægi þess að verðlagseftirlit ASÍ og FÍB fylgist náið með útsöluverði eldsneytis og að Samkeppniseftirlitið fylgist vel með þróun á samkeppni á eldsneytismarkaði. Jafnframt hvetur meiri hlutinn fjármálaráðherra til að vinna heils hugar að því að neytendur verði upplýstir um þróun á eldsneytisverði. Þá er lagt fyrir ráðherra að upplýsa Alþingi um samstarf hans og þessara aðila á haustþingi 2026.
Prófsteinn á samkeppni á eldsneytismarkaðnum
Viðbrögð olíufélaganna við breytingunum nú um áramótin eru prófsteinn á samkeppni á eldsneytismarkaðnum. Í virku samkeppnisumhverfi geta breytingar af þessu tagi skapað umrót og tækifæri fyrir keppinauta til að vinna markaðshlutdeild með verðsamkeppni. Frá sjónarhóli viðskiptavina er alger lágmarkskrafa að lækkun við gildistöku breytinganna samsvari að fullu lækkun hinna opinberu gjalda.
Jafnframt er brýnt að lækkunin raungerist yfir lengra tímabil. Þannig eiga viðskiptavinir t.d. ekki þurfa að una því ef keppinautar á markaðnum hafa aukið álagningu sína frá því að þeim varð ljóst að breytingarnar væru framundan. Þá væri einnig óviðunandi ef álagning myndi hækka í framhaldi af breytingunum án þess að málefnalegar forsendur liggi þar að baki. Ákveðin hætta er á því að verðvitund viðskiptavina verði skert í kjölfar breytinganna, sem getur skapað tækifæri til hækkunar.
Samkeppniseftirlitið hvetur jafnframt neytendur og aðra viðskiptavini olíufélaganna til að vera á varðbergi og fylgjast með því að lækkunin skili sér til þeirra. Það geta þeir m.a. gert með því að beina viðskiptum til þeirra félaga sem skila lækkuninni að fullu í verðlag eldsneytis.
Samstarf um eftirfylgni
Í samræmi við tilmæli meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar og fjármála- og efnahagsráðherra, mun Samkeppniseftirlitið verða í samskiptum við ASÍ, FÍB og Neytendasamtökin vegna umræddra breytinga. Jafnframt mun eftirlitið leita upplýsinga hjá fjármála- og efnahagsráðherra um það hvernig hann hyggst tryggja að neytendur verði upplýstir um þróun á eldsneytisverði, sbr. nefndarálit meiri hluta nefndarinnar. Þá mun Samkeppniseftirlitið afla upplýsinga og gagna hjá olíufélögunum, eftir því sem tilefni er til, í því skyni að leggja mat á þróun samkeppni á eldsneytismarkaði.
Bakgrunnsupplýsingar
Í umsögnum til efnahags- og viðskiptanefndar hefur Samkeppniseftirlitið bent á að fyrri rannsóknir þess á eldsneytismarkaðnum gefi til kynna skort á samkeppni. Árið 2015 birti eftirlitið skýrslu vegna markaðsrannsóknar á eldsneytismarkaðnum þar sem m.a. kom fram að í smásölu á bifreiðaeldsneyti væru aðstæður til þegjandi samhæfingar milli olíufélaganna, þ.e. að þau tækju gagnkvæmt tillit hvert til annars varðandi m.a. verðlagningu.
Til marks um þetta væri hátt verð og álagning (án skatta og annarra opinberra gjalda) í samanburði við önnur ríki, þrátt fyrir að tekið væri tillit til markaðsaðstæðna og afslátta. Einnig að verð bifreiðaeldsneytis fylgdi betur hækkun innkaupsverðs en lækkun. Þá var vísað til þess að olíufélögin störfuðu á öllum stigum markaðarins og væru því lóðrétt samþætt. Hefðu þau hvata og getu til þess að útiloka nýja keppinauta og neita þeim um eldsneyti í heildsölu eða aðgangi að birgðarými.
Í skýrslu Samkeppniseftirlitsins frá árinu 2020 var fjallað um breytingar á eldsneytismarkaðnum frá útgáfu fyrri skýrslu sem voru nokkrar (m.a. innkoma Costco greiðari aðgangur að birgðageymslu og dreifingu) þó ekki væri unnt að fullyrða um hver endanleg áhrif þeirra yrðu. Ljóst er að frá árinu 2020 hafa sumar þeirra jákvæðu breytinga sem fjallað var skýrslunni ekki gengið eftir.
Nefna má að sala Festi á Dælunni til nýs keppinautar, á grundvelli skilyrða í sátt vegna samruna N1 og Festi, skilaði ekki tilætluðum árangri, þar sem nýr keppinautur hvarf af markaði árið 2021. Þá hafa aðgerðir til þess að greiða fyrir heildsölu á eldsneyti til mögulegra nýrra þátttakenda á markaði ekki skilað árangri. Gerð er nánari grein fyrir samkeppnishindrunum þessu tengdu í ákvörðun nr. 28/2024. Þó var tekið fram að aðgengi að birgðageymslu og dreifingu eldsneytis væri greiðara en árið 2015, auk þess sem Costco, sem hóf sölu eldsneytis árið 2017, væri enn starfandi.
Í umsögnum Samkeppniseftirlitsins um frumvarp til laga um kílómetragjald, annars vegar á síðasta löggjafarþingi (umsögn dags. 20. mars 2025) og hins vegar við meðferð frumvarpsins nú (umsögn dags. 24. október sl.) var vakin athygli á fákeppni og vísbendingum um takmarkaða samkeppni á eldsneytismarkaði.
